قبل از وارد شدن به مبحث اصلی ، بهتر است کمی در مورد کلمه « مستند » با یکدیگر بحث کنیم . کلمه مستند در فارسی به معنی « چیزی که بدان استناد کنند ، مسند ، دلیل »
اصولا عکاسی هنری است که جنبه های استنادی آن بسیار شدید می باشد یعنی : می توان از عکس ها به عنوان اسناد و مدارک استفاده کرد . این جنبه اسنادی نسبت به هنرهای دیگر مثل نقاشی وجه بسیار مهمی برای عکاسی به شمار می رود .
به نظر شما آیا یک عکس خانوادگی و آتلیه عکاسی می تواند جنبه اسنادی داشته باشد ؟
مسلما جواب همه شما به این سوال مثبت است فکر کنیم خانواده شما در زمانی خاص ، در محلی دور یگدیگر جمع شده اند و عکسی از آنجا گرفته اید . عکس شما سند و مدرکی از این اتفاق است و شما می توانید از این عکس به عنوان یک سند استفاده کنید و به موضوع درون عکس خود استناد نمایید . این عکس دارای کلیه اطلاعات مربوط به آن واقعه است . حتی علاوه بر مستند بودن عکس ، جنبه های خبری ضعیفی نیز می توان در آن یافت یعنی خبری مربوط به جمع شدن خانواده ای در یک مقطع زمانی و در یک محل خاص .
شما ممکن است در کتاب های مختلف یا مقالات و حتی سخنرانی های متفاوتی به جای « عکاسی اجتماعی » با ترکیب « عکاسی مستند اجتماعی » برخورد کنید. اکنون شما می دانید که یک عکس خانوادگی نیز دارای جنبه های استنادی است اما اصولاً عکاسان اجتماعی از آن جایی که سعی دارند، کمترین تاثیر گذاری را بر موضوعی که از آن عکس میگیرند داشته باشند. با استفده از کلمه مستند در ترکیب «عکاسی مستند اجتماعی » تاکید بیشتری بر عدم دخل و تصرف خود در موضوع مورد عکسبرداری ، دارند این موضوع مهمی است که اختلاف ها و روش های متفاوتی را در میان عکاسان برجسته اجتماعی در طول دهه سال به وجود آورده است .
به طور کلی عکس اجتماعی به عکسی گفته می شود که موضوعات و اهداف اجتماعی در آن دارای حاکمیت و قدرت بیشتری باشند . با این تعریف و برای درک بهتر آن به مثالی که در آغاز ذکر کردیم بر میگردیم همان عکسی که شما از خانواده خود گرفته اید.
عکسی که شما گرفتید دارای وجوه استنادی بود همچنین این عکس مربوط به یک موضوع اجتماعی است یک خانواده که بخش یاز یک جامعه است حتی گفتیم که این عکس دارای وجوه خبری نیز هست اما چه تفاوت هایی در بین این نگرش ها به یک عکس واحد وجود دارد ؟
این تفاوت ها در اصول نیست ؛ چرا که عکسی به دلیل مستند بودن ، دارای وجوه خبری نیز هست . البته این خبر می تواند دارای ارزش های خبری متفاوتی برای افراد و بخش های مختلفی از یک جامعه یا در کل جهان باشد . مثلاً یک عکس خانوادگی اطلاعات خبری بسیار محدودی برای افراد خاصی در خود دارد که به جهت ارزش گذاری ممکن است اصلا برای ما به عنوان خبر مطرح نشود عکس های مستندی که دارای ارزش های خبری قوی تری هستند و این اخبار از نظر عموم مردم به عنوان خبر پذیرفته می شوند به سمت عکس های خبری سوق می یابند و عکس هایی که این پذیرش عمومی را نمی یابند عکس هایی هستند که در شکل استنادی آنها هیچ گونه شک و شبهه ای وجود نخواهد داشت .
عموماً عکس های خبری دارای زمان های کاربردی محدودتری نسبت به عکس های اجتماعی و به طور کلی عکس های مستند هستند عکس هایی که لایه های نهان یک جامعه افراد و مسائل آنها را مطرح می کنند مسلما دارای ارزش های زمانی هستند اما دارای محدودیت کاربردی در یک زمان مشخص و در آتلیه عکاسی نیستند .
بیایید با چند مثال بهتر به این تفاوت بسیار ظریف بپردازیم فکر کنید شما مجموعه ای از عکس هایی مربوط به یک اردوگاه مهاجرین افغانی تهیه کرده اید این مجموعه به نوبه خود مجموعه ای است مستند از طرف دیگر موضوع این مجموعه به مسائل انسانی و اجتماعی بر میگردد . بنابراین مجموعه شما مجموعته ای است که در شاخه عکاسی اجتماعی جای می گیرد و اگر مجموعه شما با حمله نظامی آمریکا به افغانستان همزمان گردد همین عکس ها می توانند وجوه خبری بیشتری به خود بگیرند و دارای کارکردها و کاربردهای خبری نیز باشند . درباره عکس های خبری بعدا توضیحات بیشتری خواهیم داد .
به عبارت دیگر کلمه مستند می تواند به هر عکسی که توصیف حقیقی واقعیت باشد اطلاق شود چه این عکس دارای کارکردهای خبری بیشتر باشد یا دارای جنبه های اجتماعی بیشتر ، همچنین تکرار می کنیم که عکس اجتماعی به عکسی اطلاق می شود که موضوعات اجتماعی و اهداف اجتماعی در آن دارای حاکمیت و قدرت بیشتر باشند .